Karahanlı türkçesi

Türk Dili'ni, Eski, orta ve yeni olmak üzere üç döneme ayıran Türkologlara göre Karahanlı Türkçesi, Orta Türkçenin ilk dönemini oluşturur. 10-15. Yüzyıllar arası, Orta Türkçe dönemidir. Karahanlı Türkçesinden sonraki Harezm Kıpçak ve Eski Oğuz Türkçeleri de Orta Türkçenin diğer dönem ve alanlarıdır. Bu görüş, Batı Türkçesinin ilk dönemi olan Eski Oğuz Türkçesinin, diğerlerinden önemli farklılıklar gösterdiğini dikkate almaz. 13. Yüzyıldan itibaren Türk yazı dilinin (Kuzey-) Doğu ve (Güney-) Batı olarak iki kol hâlinde geliştiğini göz önünde bulunduran diğer bir kısım Türkolog, Karahanlı Türkçesini Eski Türkçe içine alır. Karahanlı Türkçeninin sonunda Türk yazı dili Doğu-Batı olmak üzere ikiye ayrılır. Bugüne ulaşan metinleri 11. Ve 12. Yüzyıllara ait olan Karahanlı Türkçesi Eski Uygur Türkçesiyle çağdaştır. Karahanlı Türkçesi Kaşgâr ve Balasagun gibi Müslüman Türk merkezlerinde kullanılırken, Eski Uygur Türkçesi daha doğuda Turfan, Hoço, Beşbalık gibi Manici ve Burkancı Türk merkezlerine kullanılmaktaydı.


Dönem aynı, ama coğrafya ve medeniyet çevreleri farklıydı. Maamafih Eski Uygurca Karahanlı Türkçesinden önce, 9. Yüzyılda başlamış ve daha sonra da (15. Yüzyıl sonlarına dek) devam etmiştir. Köktürkçe ise 7-8. Yüzyıllarda Orhun vadisinde kullanılmıştır. Dönem, saha(coğrafya) ve medeniyet çevreleri ayrılıklardan meydana gelen birkaç küçük farklılığı dikkate almazsak Köktürk, Eski Uygur ve Karahanlı Türkçelerini tek bir yazı dili olarak kabul edebiliriz. Nitekim Kaşgârlı Mahmud da “Uygur şehirlerine varıncaya dek, Ertiş, Ila, Yamar, Etil ırmakları boyunca oturan halkın dili doğru Türkçedir. Bunların en açık ve en tatlısı Hakaniye-Hakanlılar ülkesi halkının dilidir.” (Divanü Lûgat-it-Türk Tercemesi I (çeviren: Besim Atalay), Ankara 1941) diyerek Uygur şehirlerindeki dil ile Hakaniye(Karahanlı) ülkesi halkının “doğru” (standart) Türkçe olduğunu belirtmiştir. Gerçekten de medeniyet çevreleri(din) farklılıklarından doğan kelime hazinesindeki farklılıklar dışında Uygurca ile Karahanlıca gramer bakımından aynı dildir; tek ve ortak bir yazı dilidir.

Kaynakça Prof. Dr. Ahmet B. Ercilasun, Türk Dili Tarihi, sayfa: 342.